Romain Rolland

Ρομαίν Ρολάν (Romain Rolland, 29 Ιανουαρίου 1866 – 30 Δεκεμβρίου 1944) ήταν Γάλλος συγγραφέας — μυθιστοριογράφος, δραματουργός, δοκιμιογράφος και ιστορικός της τέχνης, γνωστότερος για το πολύτομο μυθιστόρημά του Ζαν Κριστόφ. Ο Ρολάν τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1915[2].

Το «Θέατρο του λαού»
Η σημαντικότερη συνεισφορά του Ρομαίν Ρολάν στο θέατρο έγκειται στην υπεράσπιση ενός «λαϊκού θεάτρου» με το δοκίμιό του Το θέατρο του λαού (Le Théâtre du peuple, 1902)[4]. «Υπάρχει μόνο μία αναγκαία συνθήκη για την εμφάνιση ενός νέου θεάτρου», έγραψε, «να είναι η σκηνή και η πλατεία του θεάτρου ανοιχτές στις λαϊκές μάζες, να είναι ικανές να χωρέσουν ένα λαό και τις πράξεις ενός λαού»[5]. Το βιβλίο αυτό εκδόθηκε αργότερα, το 1913, αλλά το μεγαλύτερο μέρος των περιεχομένων του είχε ήδη δημοσιευθεί στην Επιθεώρηση δραματικής τέχνης (Revue d'Art Dramatique) ανάμεσα στο 1900 και στο 1903. Ο Ρολάν προσπάθησε να κάνει πράξη τη θεωρία του με τα μελοδράματά του με θέμα τη Γαλλική επανάσταση, τα Δαντών (1900) και Η δέκατη τέταρτη του Ιούλη (1902), αλλά ήταν κυρίως οι ιδέες του που θα αποτελούσαν ένα μείζον σημείο αναφοράς για τους μελλοντικούς θεατράνθρωπους

«Ο λαός έχει βαθμιαία κατακτηθεί από τη μπουρζουαζία, έχει διαποτιστεί από τη σκέψη της, και το μόνο που θέλει τώρα είναι να της μοιάσει. Αν ποθείς μια τέχνη του λαού, άρχισε δημιουργώντας ένα λαό!»
Ρομαίν Ρολάν, Le Théâtre du peuple (1903).
Το δοκίμιο αποτελεί μέρος ενός γενικότερου κινήματος της εποχής για τον εκδημοκρατισμό του θεάτρου. Η Επιθεώρηση είχε προκηρύξει ένα διαγωνισμό και προσπάθησε να οργανώσει ένα «Παγκόσμιο Συνέδριο για το Θέατρο του Λαού», ενώ ένας αριθμός από «Θέατρα του Λαού» είχαν ήδη ανοίξει σε όλη την Ευρώπη. Υπήρχε το κίνημα Freie Volksbühne («Ελεύθερο Θέατρο του Λαού») στη Γερμανία και το Théâtre du Peuple του Μωρίς Ποτεσέ στη Γαλλία. Ο Ρολάν ήταν μαθητής του Ποτεσέ και αφιέρωσε το δοκίμιό του σε αυτόν.

Ωστόσο, η προσέγγιση του Ρολάν είναι πιο επιθετική από το ποιητικό όραμα του Ποτεσέ για ένα θέατρο ως υποκατάστατο μιας «κοινωνικής θρησκείας» που θα φέρνει ενότητα στο έθνος. Ο Ρολάν εγκαλεί τη μπουρζουαζία για πολιτιστικό σφετερισμό του θεάτρου, που προκαλεί την ολίσθησή του στην παρακμή με τα επιβλαβή αποτελέσματα της ιδεολογικής της κυριαρχίας. Προτείνοντας ένα κατάλληλο ρεπερτόριο για το λαϊκό του θέατρο, ο Ρολάν απορρίπτει το κλασικό δράμα πιστεύοντας ότι είναι υπερβολικά δύσκολο ή στατικό για να έχει ενδιαφέρον για τις μάζες. Αντλώντας από τις ιδέες του Ζαν Ζακ Ρουσσώ, προτείνει στη θέση του «ένα επικό ιστορικό θέατρο με χαρά, δύναμη και ευφυία, που θα υπενθυμίζει στο λαό την επαναστατική του κληρονομιά και θα ξαναζωντανεύει τις δυνάμεις που εργάζονται για μια νέα κοινωνία»[7]. Ο Ρολάν πίστευε ότι ο λαός θα βελτιωνόταν βλέποντας ηρωικές εικόνες από το παρελθόν του. Η επιρροή του Ρουσσώ μπορεί να ανιχνευθεί στη σύλληψη του Ρολάν για το θέατρο ως γιορτή, μία προτίμηση που αποκαλύπτει κατά τους Μπράντμπυ και Μακκόρμικ μια θεμελιώδη αντιθεατρική προκατάληψη: ότι «το θέατρο προϋποθέτει ζωές φτωχές και ταραγμένες, ένα λαό που ψάχνει στα όνειρα ένα καταφύγιο. Αν ήμασταν πιο ευτυχισμένοι και πιο ελεύθεροι, δεν θα έπρεπε να αισθανόμαστε πεινασμένοι για θέατρο. [...] Λαός που είναι χαρούμενος και ελεύθερος χρειάζεται γιορτές περισσότερο από θέατρα.».

Πρόγραμμα από το ανέβασμα του δράματος του Ρολάν «Θα έρθει η ώρα» (1903) από τον Έρβιν Πισκάτορ το 1922 στο Κεντρικό Θέατρο του Βερολίνου.
Τα δράματα του Ρολάν έχουν παρουσιαστεί σε σκηνοθεσία κάποιων από τους σημαντικότερους θεατρικούς σκηνοθέτες του εικοστού αιώνα, όπως είναι οι Μαξ Ράινχαρντ και Έρβιν Πισκάτορ[9]. Ο Πισκάτορ σκηνοθέτησε την παγκόσμια πρεμιέρα του ειρηνιστικού δράματος του Ρολάν Θα έρθει η ώρα (Le Temps viendra, 1903) στο Κεντρικό Θέατρο του Βερολίνου, με πρώτη παράσταση στις 17 Νοέμβρη 1922, με μουσική του K. Pringsheim και σκηνικά των O. Schmalhausen και M. Meier. Το έργο αυτό έχει ως θέματα τη σχέση ανάμεσα στον ιμπεριαλισμό και στον καπιταλισμό, τη μεταχείρηση των πολιτών του εχθρού και τη χρήση στρατοπέδων συγκεντρώσεως, όλα δραματοποιημένα μέσα σε ένα επεισόδιο από τον Πόλεμο των Μπόερς[10]. Ο ίδιος ο σκηνοθέτης περιέγραψε το ανέβασμά του ως «επιμελώς νατουραλιστικό», και όχημα για την «επίτευξη του μέγιστου ρεαλισμού στην ηθοποιία και τα σκηνικά»[11]. Παρά το ρητορικό στιλ του έργου, η παραγωγή απέσπασε θετικές κριτικές

Ο Ρολάν και άλλοι διανοητές
Το 1921 ο Αυστριακός συγγραφέας και φίλος του Ρολάν Στέφαν Τσβάιχ έγραψε τη βιογραφία του Ρολάν με τον τίτλο Ο άνδρας και τα έργα του. Ο Τσβάιχ θαύμαζε βαθιά τον Ρολάν, τον οποίο χαρακτήρισε κάποτε ως «την ηθική συνείδηση της Ευρώπης» κατά τα έτη των πολέμων και της αναταραχής στην ήπειρο.

Το 1928, μαζί με τον Ούγγρο διανοούμενο, φιλόσοφο και οπαδό και πειραματιστή της φυσικής ζωής Έντμουντ Σέκελυ, ο Ρολάν ίδρυσε τη «Διεθνή Βιογενική Εταιρεία» για την προαγωγή και την εξέλιξη των ιδεών τους σχετικά με την αλληλοολοκλήρωση του νου, του σώματος και του πνεύματος.

Ο Έρμαν Έσσε αφιέρωσε το μυθιστόρημά του Σιντάρτα στον Ρομαίν Ρολάν, τον «αγαπητό μου φίλο».

Αλληλογραφία με τον Φρόιντ
Το 1923 άρχισε μια αλληλογραφία του Ρολάν με τον πατέρα της ψυχανάλυσης Σίγκμουντ Φρόιντ, στην οποία διακρίνεται ο αμοιβαίος θαυμασμός του ενός για τον άλλο (ο Φρόιντ γράφει σε ένα γράμμα προς τον Ρολάν: «Το ότι μου επιτράπηκε να ανταλλάξω χαιρετισμούς με εσάς θα παραμείνει μια ευχάριστη ανάμνηση ως το τέλος της ζωής μου»)[13]. Μέσα από αυτή την αλληλογραφία ο Φρόιντ γνώρισε την έννοια του «ωκεανικού αισθήματος» που είχε αναπτύξει ο Ρολάν μέσα από τη μελέτη του ανατολικού μυστικισμού. Ο Φρόιντ άρχισε το επόμενο βιβλίο του, το Ο πολιτισμός και οι δυσαρεστημένοι του (1929) με μια συζήτηση γύρω από τη φύση αυτού του αισθήματος, το οποίο αναφέρει πως είχε σημειώσει από έναν ανώνυμο «φίλο». Αυτός ο φίλος ήταν ο Ρολάν, ο οποίος παρέμεινε μία σημαντική επίδραση πάνω στο έργο του πατέρα της ψυχανάλυσης, συνεχίζοντας την αλληλογραφία μαζί του μέχρι τον θάνατο του Φρόιντ το 1939.

Αποφθέγματα του Ρολάν
«Για την ελεύθερη σκέψη υπάρχει κάτι ακόμα πιο αφόρητο στα όσα υποφέρουν τα ζώα από τα όσα υποφέρουν οι άνθρωποι. Γιατί με τους δεύτερους είναι τουλάχιστον παραδεκτό ότι το να υποφέρουν είναι κάτι το κακό και ότι το πρόσωπο που το προκαλεί είναι εγκληματίας. Αλλά χιλιάδες ζώα σφάζονται χωρίς λόγο κάθε μέρα χωρίς υποψία τύψεων. Αν κάποιος αναφερόταν σε αυτή την κατάσταση, θα σκεφτόμαστε ότι είναι γελοίος. Και αυτό είναι το ασυγχώρητο έγκλημα. Αυτό και μόνο θα αρκούσε για να δικαιολογήσει όλα τα βάσανα των ανθρώπων. Φωνάζει για εκδίκηση πάνω στο ανθρώπινο γένος.» (Ζαν Κριστόφ)
«Αν υπάρχει ένας τόπος πάνω στη Γη όπου όλα τα όνειρα του ανθρώπινου γένους έχουν βρει ένα σπίτι από τις πρώτες ήδη ημέρες που ο άνθρωπος άρχισε το υπαρξιακό του όνειρο, αυτό είναι η Ινδία... Για πάνω από τριάντα αιώνες, το δένδρο του οράματος με όλες τις χιλιάδες των κλαδιών του... ...έχει φυτρώσει σε αυτή τη γη, την καιόμενη μήτρα των θεών. Και αυτοανανεώνεται ακούραστα χωρίς να δείχνει σημάδια φθοράς.»  (Η ζωή του Ραμακρίσνα)
«Το αληθινό βενταντικό πνεύμα δεν αρχίζει με ένα σύστημα προκατασκευασμένων ιδεών. Κατέχει απόλυτη ελευθερία και απαράμιλλο θάρρος ανάμεσα στις θρησκείες ως προς τα δεδομένα και τις ποικίλες υποθέσεις που έχει διατυπώσει για τον συντονισμό τους. Μη έχοντας παρεμποδιστεί από μία τάξη ιερατείου, ο κάθε άνθρωπος ήταν εντελώς ελεύθερος να αναζητήσει οπουδήποτε ήθελε για την πνευματική εξήγηση του θεάματος του Σύμπαντος.»  (Η ζωή του Βιβεκανάντα)
«-Υπάρχουν μερικοί νεκροί που είναι πιο ζωντανοί από τους ζωντανούς. -`Οχι, όχι! Θα ήταν σωστότερο να πεις ότι υπάρχουν μερικοί ζωντανοί που είναι πιο νεκροί από τους νεκρούς. -Πιθανόν. Σε κάθε περίπτωση υπάρχουν παλαιά πράγματα που είναι ακόμα νέα. -Τότε, αν είναι ακόμα νέα, μπορούμε να τα ανακαλύψουμε για τον εαυτό μας... Αλλά δεν το πιστεύω. Αυτό που υπήρξε καλό κάποτε, δεν είναι ποτέ καλό και πάλι.» (Ζαν Κριστόφ)
«Αυτοί όλοι οι νεαροί εκατομμυριούχοι ήταν αναρχικοί, φυσικά: όταν ένας άνθρωπος κατέχει τα πάντα, αποτελεί την υπέρτατη πολυτέλεια γι' αυτόν να αρνηθεί την κοινωνία, επειδή με τον τρόπο αυτό μπορεί να αποφύγει τις ευθύνες του απέναντί της.» (Ζαν Κριστόφ)