Φόρουμ
Του Γιάννη Λιάσκου
(εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 2 003)
Ένα από τα ομορφότερα, λυρικότερα αλλά και δυσκολότερα ποιητικά είδη, είναι αναμφίβολα, το σονέτο. Το λεγόμενο και «δεκατετράστιχο» αφού ο αριθμός των στίχων του είναι, αυστηρά, αυτός. Αν και κατατάσσεται στην κατηγορία των ελαφρών ποιημάτων, εν τούτοις, είναι από τα δυσκολότερα ποιητικά είδη, απαιτεί,δε, μεγάλη δεξιοτεχνία και στιχουργική πείρα, λόγω των πολλών περιορισμών που έχει.
Μάλιστα, πολλοί φιλόλογοι και κριτικοί της παγκόσμιας λογοτεχνίας το παραλληλίζουν με το επίγραμμα, επειδή ο ποιητής πρέπει μέσα σε λίγους στίχους να κλείσει τα συναισθήματα και να αναπτύξει τη βιοθεωρία του. Να παρουσιάσει, όσο το δυνατόν σφαιρικότερα και καθολικότερα, την ομορφιά ή τη δυστυχία αυτού του κόσμου και να τραγουδήσει με τις ευαίσθητες χορδές της ψυχής του, τους καημούς και τα βάσανα των φτωχών και κατατρεγμένων.
Γι αυτό το σονέτο συνδυάζει, πρέπει να συνδυάζει, την εσωτερική αρμονία με την αρχιτεκτονική δομή.Το σονέτο είναι το είδος ποιήματος που χαρακτηρίζεται από τη σταθερή του μορφή. Έχει, δηλαδή, συγκεκριμένο αριθμό στροφών και στίχων και διακρίνεται για τη μουσιικότητά του.
Το σονέτο είναι ιταλικής προέλευσης και η ονομασία του προήλθε από την προβηγκιανή λέξη sonet, που με τη σειρά της ελήφθη από το λατινικό sonus που σημαίνει ήχος ή μουσικός σκοπός.
Στην Ελλάδα, για το ποιητικό αυτό είδος χρησιμοποιήθηκε ο όρος «δεκατετράστιχο» γιατί ακριβώς το σονέτο αποτελείται από δεκατέσσερις στίχους.
Το σονέτο, στην κλασική του μορφή αποτελείται από δυο συνθετικά μέλη: Από δυο τετράστιχες και δυο τρίστιχες στροφές. Ο τύπος αυτός του σονέτου-ο ένας από τους δυο βασικούς που υπάρχουν-είναι γνωστός με την ονομασία «πετραρχικός» τύπος. Ο Πετράρχης-από τους πρώτους και μεγαλύτερους σονετογράφους όλων των εποχών- υπήρξε ο ποιητής εκείνος, στον οποίο βρήκε την «καλύτερή του στιγμή» το περίτεχνο αυτό είδος.
Ένας βασικός περιορισμός που ισχύει στο «πετραρχικό» σονέτο είναι ότι τα δυο πρώτα τετράστιχα του ποιήματος συνδέονται μεταξύ τους με κοινή ομοιοκαταληξία. Το δεύτερο μέρος του σονέτου το αποτελούν τα τρίστιχα που ονομάζονται και «τερτσίνες» και που ομοιοκαταληκτούν μεταξύ τους.
Ο δεύτερος βασικός τύπος σονέτου που απαντάται στη νεοελληνική ποίηση-όχι και τόσο συχνά όμως όσο ο «πετραρχικός» τύπος- είναι ο λεγόμενος «σεξπιρικός» τύπος. Ο μέγας Άγγλος δραματουργός Σέξπιρ εκτός από τα αθάνατα θεατρικά του έργα έγραψε και μια περίφημη συλλογή 154 σονέτων. Η μορφή τους διαφέρει από την «πετραρχική», όσον αφορά τη διάταξη των στροφών του ποιήματος. Στο «σεξπιρικό» τύπο οι τρεις πρώτες στροφές είναι τετράστιχες ενώ η τέταρτη είναι ένα καταληκτικό δίστιχο που έχει δική του ομοιοκαταληξία. Κάθε μια από τις τρεις πρώτες στροφές έχει τις δικές της ρίμες που δεν περνούν από τη μια στην άλλη.
Ένα από τα βασικά εξωτερικά χαρακτηριστικά του σονέτου είναι η ομοιοκαταληξία, αυτό το παιχνίδισμα, το στολίδι που ομορφαίνει το στίχο.
Στο σονέτο, οι ομοιοκαταληξίες της πρώτης στροφής, που είναι πάντοτε πλεχτές ή σταυρωτές και ποτέ ζευγαρωτές, επαναλαμβάνονται και στη δεύτερη. Στα τρίστιχα οι ομοιοκαταληξίες είναι δυο ή τρεις και δεν επιτρέπεται να έχουν καμιά κοινή ομοιοκαταληξία με τα τετράστιχα.
Το είδος αυτό, που μπήκε στη λογοτεχνία μας για πρώτη φορά το 190 αιώνα με τα σονέτα του Αντρέα Λασκαράτου, καλλιεργήθηκε με μεγάλη επιτυχία από τους γνωστότερους Έλληνες λογοτέχνες. Ο Παλαμάς, ο Γρυπάρης, ο Ουράνης, ο Δροσίνης, ο Βαλαωρίτης, ακόμη και ο Καβάφης και ο Καζαντζάκης έχουν γράψει αξιόλογα σονέτα υψηλού περιεχομένου.
Στην ελληνική παροικία της Μελβούρνης έχουμε, επίσης, ποιητές που έχουν ασχοληθεί με το σονέτο και ξεχώρισαν για την καλλιέργεια του είδους. Ο Αντρέας Τριανταφυλλόπουλος και ο Σάββας Ζουμής είναι, ίσως, οι πολυγραφότεροι στο συγκεκριμένο αυτό και απαιτητικό είδος. Υπάρχουν επίσης ο Βαγγέλης Μύρων και ο Γιάννης Κατσαράς που έχουν εκδώσει ποιητικές συλλογές με σονέτα, αλλά, τελευταία, και γνωστές λογοτέχνιδες όπως η Λούλα Παπαζώη, η Ιωάννα Λιακάκου, η Λίτσα Γκόγκα και η Καίτη Παύλου έχουν κάνει αισθητή την παρουσία τους καλλιεργώντας το ιδιόρυθμο αυτό ποιητικό είδος που μπορεί να θεωρείται παρακμασμένο και απαρχαιωμένο, από τους θιασώτες της μοντέρνας τεχνοτροπίας, δεν παύει, όμως, να αποτελεί ένα «πετράδι», μια «πνευματική όαση» σε μια εποχή που οι αξίες καταρρακώνονται, τα πάντα αμφισβητούνται και επιχειρούνται διαρκώς ανανεώσεις σε κάθε μορφή τέχνης και τεχνοτροπίας.
http://diasporic.org/2010/07/john-liaskos/3-%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%AF-%CF%83%CE%BF%CE%BD%CE%AD%CF%84%CE%BF%CF%85/
Ο Πετράρχης, ένας από τους σημαντικότερους ποιητές που έγραψαν σονέτα.
Το σονέτο είναι ένα ποιητικό είδος που ακολουθεί μία σταθερή στιχουργική μορφή. Αποτελείται από 14 στίχους, γι’ αυτό συχνά αποκαλείται και δεκατετράστιχο. Εμφανίστηκε στην Ιταλία τον 13ο αιώνα και στη συνέχεια εξαπλώθηκε στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Διακρίνονται δύο βασικές μορφές σονέτων: το ιταλικό και το αγγλικό. Το ιταλικό σονέτο, που είναι και το πιο καθιερωμένο, αποτελείται από δύο τετράστιχες και δύο τρίστιχες στροφές, ενώ το αγγλικό από τρεις τετράστιχες και ένα καταληκτικό δίστιχο.
Μορφή
Το ιταλικό σονέτο
Το ιταλικό σονέτο αποτελείται από ιαμβικούς ενδεκασύλλαβους στίχους οργανωμένους σε δύο τετράστιχες και δύο τρίστιχες στροφές. Χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος (οκτάβα - 2 τετράστιχα) που περιγράφει το πρόβλημα ακολουθείται από ένα εξάστιχο μέρος (2 τρίστιχα) που δίνει τη λύση[1]. Τυπικά, ο ένατος στίχος δημιουργεί μια αλλαγή ή volta που σηματοδοτεί το πέρασμα από την πρόταση στη λύση. Ακόμη και σε σονέτα που δεν ακολουθούν αυστηρά αυτή τη μορφή προβλήματος/λύσης, στον ένατο στίχο σημειώνεται μια αλλαγή στον τόνο, τη διάθεση ή το ύφος του ποιήματος.
Ως προς την ομοιοκαταληξία, στα τετράστιχα αρχικά εμφανίστηκε η πλεχτή (ΑΒΑΒ ΑΒΑΒ)[i] - rime incatenate, αλλά τελικά επικράτησε η σταυρωτή (ΑΒΒΑ ΑΒΒΑ) - rime incrociate. Στα τρίστιχα η ομοιοκαταληξία παρουσιάζει ποικίλους συνδυασμούς: ΓΔΓ ΔΓΔ, ΓΔΕ ΓΔΕ, ΓΓΔ ΕΕΔ. Η μεγαλύτερη ποικιλία στην ομοιοκαταληξία των δύο τρίστιχων ίσως οφείλεται στη μεγαλύτερη δυσκολία σε αυτά, είναι αναγκαία περισσότερη ελευθερία για την παρουσίαση της λύσης.[1]
Ακολουθεί το σονέτο Πατρίδα[2] του Λορέντζου Μαβίλη με ομοιοκαταληξία τύπου ΑΒΒΑ ΑΒΒΑ ΓΔΕ ΓΔΕ:
Πάλε ξυπνάει της άνοιξης τ’ αγέρι
στην πλάση μυστικής αγάπης γλύκα,
σα νύφ’ η γη, πόχει άμετρα άνθη προίκα
λάμπει ενώ σβηέται της αυγής τ’ αστέρι.
Πεταλούδες πετούν ταίρι με ταίρι,
εδώ βουίζει μέλισσα, εκεί σφήκα.
Τη φύση στην καλή της ώρα εβρήκα,
λαχταρίζει η ζωή σ’ όλα τα μέρη.
Κάθε μοσκοβολιά και κάθε χρώμα,
κάθε πουλιού κελάηδημα ξυπνάει
πόθο στα φυλλοκάρδια μου κι ελπίδα
να σου ξαναφιλήσω τ’ άγιο χώμα,
να ξαναϊδώ και το δικό σου Μάη,
όμορφή μου, καλή, γλυκιά πατρίδα.
Το αγγλικό σονέτο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το αγγλικό σονέτο χρησιμοποιεί τον ιαμβικό πεντάμετρο στίχο και έχει τη μορφή τριών τετράστιχων και ενός δίστιχου και ως προς την ομοιοκαταληξία διακρίνεται σε δύο υποείδη, το σαιξπηρικό και το σπενσεριανό.
Το σαιξπηρικό σονέτο
Πορτραίτο του Σαίξπηρ.
Το σαιξπηρικό σονέτο πήρε το όνομα απο τον Σαίξπηρ, που ήταν ο σημαντικότερος ποιητής που χρησιμοποίησε αυτόν τον τύπο. Η ομοιοκαταληξία του σαιξπηρικού σονέτου παρουσιάζει τη μορφή ΑΒΑΒ ΓΔΓΔ ΕΖΕΖ ΗΗ:[3]
Sonnet 116 (Ουίλλιαμ Σαίξπηρ)[4]
Let me not to the munhen of true minds
Admit impediments. Love is not love
Which alters when it alteration finds,
Or bends with the remover to remove.
O no, it is an ever fixed mark
That looks on tempests and is never shaken;
It is the star to every wand'ring barque,
Whose worth's unknown although his height be taken.
Love's not time's fool, though rosy lips and cheeks
Within his bending sickle's compass come;
Love alters not with his brief hours and weeks,
But bears it out even to the edge of doom.
If this be error and upon me proved,
I never writ, nor no man ever loved.
Το σπενσεριανό σονέτο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το σπενσεριανό σονέτο, που ονομάστηκε από τον Έντμουντ Σπένσερ, είχε την μορφή ΑΒΑΒ ΒΓΒΓ ΓΔΓΔ ΕΕ:
Happy ye leaves! whenas those lily hand
Happy ye leaves! whenas those lily hands,
Which hold my life in their dead doing might,
Shall handle you, and hold in love's soft bands,
Like captives trembling at the victor's sight.
And happy lines! on which, with starry light,
Those lamping eyes will deign sometimes to look,
And read the sorrows of my dying sprite,
Written with tears in heart's close bleeding book.
And happy rhymes! bathed in the sacred brook
Of Helicon, whence she derived is,
When ye behold that angel's blessed look,
My soul's long lacked food, my heaven's bliss.
Leaves, lines, and rhymes seek her to please alone,
Whom if ye please, I care for other none.
Εμφάνιση και εξάπλωση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι ρίζες του σονέτου βρίσκονται στην Ιταλία και συγκεκριμένα στη Σικελία, στην αυλή του βασιλιά Φρειδερίκου Β΄. Ο πρώτος ποιητής που έγραψε σονέτα είναι ο Τζιάκομο ντα Λεντίνι, που έζησε στο πρώτο μισό του 13ου αιώνα. Για την προέλευση του σονέτου υπάρχουν δύο θεωρίες: ότι προήλθε από ανάπλασης της στιχουργικής φόρμας canzone, που αποτελούνταν από τρίστιχες στροφές και ολοκληρωνόταν με μία συντομότερη, ή από την λαϊκή ποιητική φόρμα strambotto,[5] που αποτελούνταν από μία οκτάστιχη στροφή (ottava), με την προσθήκη των δύο τρίστιχων στροφών.
Η ακμή του σονέτου στην ιταλική ποίηση ήρθε με τα σονέτα του Δάντη και του Πετράρχη. Στη Γαλλία εμφανίστηκε στις αρχές του 16ου αιώνα στα ποιήματα του Κλεμάν Μαρό (1496-1544), αλλά γνώρισε μεγάλη άνθηση από τους ποιητές της Πλειάδος. Στην Αγγλία το σονέτο παρουσιάστηκε με τα ποιήματα του Thomas Wyatt (1503-42) και λίγο αργότερα του λόρδου Surrey, που εισηγήθηκε την ιδιαίτερη αγγλική φόρμα. Γνώρισε μεγάλη άνθηση με τα ποιήματα των Σαίξπηρ και Σπένσερ και αργότερα του Τζον Μίλτον (που ακολούθησε την ιταλική φόρμα).
Στην νεότερη λογοτεχνία, το σονέτο καλλιεργήθηκε συστηματικά από τους Άγγλους ρομαντικούς Γουόρντσγουορθ, Κόλεριτζ και Κητς, τους Γάλλους παρνασσιστές Leconte de Lisle και Heredia και τους συμβολιστές Βερλαίν, Ρεμπώ και Μαλαρμέ και στην Γερμανία από τον Ράινερ Μαρία Ρίλκε .
Τα πρώτα ελληνικά σονέτα γράφτηκαν, υπό την επίδραση του πετραρχισμού, στην Κύπρο, και παραδίδονται στην χειρόγραφη συλλογή που είναι γνωστή ως «Κυπριακά ερωτικά ποιήματα». Με εξαίρεση κάποια σονέτα στην κρητική τραγωδία Βασιλεύς ο Ροδολίνος και στη συλλογή Άνθη Ευλαβείας το σονέτο δεν γνώρισε διάδοση παρά μόνο με την εμφάνιση των παρνασιστών ποιητών της Νέας Αθηναϊκής Σχολής, με τα σονέτα του Παλαμά, του Γρυπάρη και αργότερα του Μαβίλη.
(εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 2 003)
Ένα από τα ομορφότερα, λυρικότερα αλλά και δυσκολότερα ποιητικά είδη, είναι αναμφίβολα, το σονέτο. Το λεγόμενο και «δεκατετράστιχο» αφού ο αριθμός των στίχων του είναι, αυστηρά, αυτός. Αν και κατατάσσεται στην κατηγορία των ελαφρών ποιημάτων, εν τούτοις, είναι από τα δυσκολότερα ποιητικά είδη, απαιτεί,δε, μεγάλη δεξιοτεχνία και στιχουργική πείρα, λόγω των πολλών περιορισμών που έχει.
Μάλιστα, πολλοί φιλόλογοι και κριτικοί της παγκόσμιας λογοτεχνίας το παραλληλίζουν με το επίγραμμα, επειδή ο ποιητής πρέπει μέσα σε λίγους στίχους να κλείσει τα συναισθήματα και να αναπτύξει τη βιοθεωρία του. Να παρουσιάσει, όσο το δυνατόν σφαιρικότερα και καθολικότερα, την ομορφιά ή τη δυστυχία αυτού του κόσμου και να τραγουδήσει με τις ευαίσθητες χορδές της ψυχής του, τους καημούς και τα βάσανα των φτωχών και κατατρεγμένων.
Γι αυτό το σονέτο συνδυάζει, πρέπει να συνδυάζει, την εσωτερική αρμονία με την αρχιτεκτονική δομή.Το σονέτο είναι το είδος ποιήματος που χαρακτηρίζεται από τη σταθερή του μορφή. Έχει, δηλαδή, συγκεκριμένο αριθμό στροφών και στίχων και διακρίνεται για τη μουσιικότητά του.
Το σονέτο είναι ιταλικής προέλευσης και η ονομασία του προήλθε από την προβηγκιανή λέξη sonet, που με τη σειρά της ελήφθη από το λατινικό sonus που σημαίνει ήχος ή μουσικός σκοπός.
Στην Ελλάδα, για το ποιητικό αυτό είδος χρησιμοποιήθηκε ο όρος «δεκατετράστιχο» γιατί ακριβώς το σονέτο αποτελείται από δεκατέσσερις στίχους.
Το σονέτο, στην κλασική του μορφή αποτελείται από δυο συνθετικά μέλη: Από δυο τετράστιχες και δυο τρίστιχες στροφές. Ο τύπος αυτός του σονέτου-ο ένας από τους δυο βασικούς που υπάρχουν-είναι γνωστός με την ονομασία «πετραρχικός» τύπος. Ο Πετράρχης-από τους πρώτους και μεγαλύτερους σονετογράφους όλων των εποχών- υπήρξε ο ποιητής εκείνος, στον οποίο βρήκε την «καλύτερή του στιγμή» το περίτεχνο αυτό είδος.
Ένας βασικός περιορισμός που ισχύει στο «πετραρχικό» σονέτο είναι ότι τα δυο πρώτα τετράστιχα του ποιήματος συνδέονται μεταξύ τους με κοινή ομοιοκαταληξία. Το δεύτερο μέρος του σονέτου το αποτελούν τα τρίστιχα που ονομάζονται και «τερτσίνες» και που ομοιοκαταληκτούν μεταξύ τους.
Ο δεύτερος βασικός τύπος σονέτου που απαντάται στη νεοελληνική ποίηση-όχι και τόσο συχνά όμως όσο ο «πετραρχικός» τύπος- είναι ο λεγόμενος «σεξπιρικός» τύπος. Ο μέγας Άγγλος δραματουργός Σέξπιρ εκτός από τα αθάνατα θεατρικά του έργα έγραψε και μια περίφημη συλλογή 154 σονέτων. Η μορφή τους διαφέρει από την «πετραρχική», όσον αφορά τη διάταξη των στροφών του ποιήματος. Στο «σεξπιρικό» τύπο οι τρεις πρώτες στροφές είναι τετράστιχες ενώ η τέταρτη είναι ένα καταληκτικό δίστιχο που έχει δική του ομοιοκαταληξία. Κάθε μια από τις τρεις πρώτες στροφές έχει τις δικές της ρίμες που δεν περνούν από τη μια στην άλλη.
Ένα από τα βασικά εξωτερικά χαρακτηριστικά του σονέτου είναι η ομοιοκαταληξία, αυτό το παιχνίδισμα, το στολίδι που ομορφαίνει το στίχο.
Στο σονέτο, οι ομοιοκαταληξίες της πρώτης στροφής, που είναι πάντοτε πλεχτές ή σταυρωτές και ποτέ ζευγαρωτές, επαναλαμβάνονται και στη δεύτερη. Στα τρίστιχα οι ομοιοκαταληξίες είναι δυο ή τρεις και δεν επιτρέπεται να έχουν καμιά κοινή ομοιοκαταληξία με τα τετράστιχα.
Το είδος αυτό, που μπήκε στη λογοτεχνία μας για πρώτη φορά το 190 αιώνα με τα σονέτα του Αντρέα Λασκαράτου, καλλιεργήθηκε με μεγάλη επιτυχία από τους γνωστότερους Έλληνες λογοτέχνες. Ο Παλαμάς, ο Γρυπάρης, ο Ουράνης, ο Δροσίνης, ο Βαλαωρίτης, ακόμη και ο Καβάφης και ο Καζαντζάκης έχουν γράψει αξιόλογα σονέτα υψηλού περιεχομένου.
Στην ελληνική παροικία της Μελβούρνης έχουμε, επίσης, ποιητές που έχουν ασχοληθεί με το σονέτο και ξεχώρισαν για την καλλιέργεια του είδους. Ο Αντρέας Τριανταφυλλόπουλος και ο Σάββας Ζουμής είναι, ίσως, οι πολυγραφότεροι στο συγκεκριμένο αυτό και απαιτητικό είδος. Υπάρχουν επίσης ο Βαγγέλης Μύρων και ο Γιάννης Κατσαράς που έχουν εκδώσει ποιητικές συλλογές με σονέτα, αλλά, τελευταία, και γνωστές λογοτέχνιδες όπως η Λούλα Παπαζώη, η Ιωάννα Λιακάκου, η Λίτσα Γκόγκα και η Καίτη Παύλου έχουν κάνει αισθητή την παρουσία τους καλλιεργώντας το ιδιόρυθμο αυτό ποιητικό είδος που μπορεί να θεωρείται παρακμασμένο και απαρχαιωμένο, από τους θιασώτες της μοντέρνας τεχνοτροπίας, δεν παύει, όμως, να αποτελεί ένα «πετράδι», μια «πνευματική όαση» σε μια εποχή που οι αξίες καταρρακώνονται, τα πάντα αμφισβητούνται και επιχειρούνται διαρκώς ανανεώσεις σε κάθε μορφή τέχνης και τεχνοτροπίας.
http://diasporic.org/2010/07/john-liaskos/3-%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%AF-%CF%83%CE%BF%CE%BD%CE%AD%CF%84%CE%BF%CF%85/
Ο Πετράρχης, ένας από τους σημαντικότερους ποιητές που έγραψαν σονέτα.
Το σονέτο είναι ένα ποιητικό είδος που ακολουθεί μία σταθερή στιχουργική μορφή. Αποτελείται από 14 στίχους, γι’ αυτό συχνά αποκαλείται και δεκατετράστιχο. Εμφανίστηκε στην Ιταλία τον 13ο αιώνα και στη συνέχεια εξαπλώθηκε στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Διακρίνονται δύο βασικές μορφές σονέτων: το ιταλικό και το αγγλικό. Το ιταλικό σονέτο, που είναι και το πιο καθιερωμένο, αποτελείται από δύο τετράστιχες και δύο τρίστιχες στροφές, ενώ το αγγλικό από τρεις τετράστιχες και ένα καταληκτικό δίστιχο.
Μορφή
Το ιταλικό σονέτο
Το ιταλικό σονέτο αποτελείται από ιαμβικούς ενδεκασύλλαβους στίχους οργανωμένους σε δύο τετράστιχες και δύο τρίστιχες στροφές. Χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος (οκτάβα - 2 τετράστιχα) που περιγράφει το πρόβλημα ακολουθείται από ένα εξάστιχο μέρος (2 τρίστιχα) που δίνει τη λύση[1]. Τυπικά, ο ένατος στίχος δημιουργεί μια αλλαγή ή volta που σηματοδοτεί το πέρασμα από την πρόταση στη λύση. Ακόμη και σε σονέτα που δεν ακολουθούν αυστηρά αυτή τη μορφή προβλήματος/λύσης, στον ένατο στίχο σημειώνεται μια αλλαγή στον τόνο, τη διάθεση ή το ύφος του ποιήματος.
Ως προς την ομοιοκαταληξία, στα τετράστιχα αρχικά εμφανίστηκε η πλεχτή (ΑΒΑΒ ΑΒΑΒ)[i] - rime incatenate, αλλά τελικά επικράτησε η σταυρωτή (ΑΒΒΑ ΑΒΒΑ) - rime incrociate. Στα τρίστιχα η ομοιοκαταληξία παρουσιάζει ποικίλους συνδυασμούς: ΓΔΓ ΔΓΔ, ΓΔΕ ΓΔΕ, ΓΓΔ ΕΕΔ. Η μεγαλύτερη ποικιλία στην ομοιοκαταληξία των δύο τρίστιχων ίσως οφείλεται στη μεγαλύτερη δυσκολία σε αυτά, είναι αναγκαία περισσότερη ελευθερία για την παρουσίαση της λύσης.[1]
Ακολουθεί το σονέτο Πατρίδα[2] του Λορέντζου Μαβίλη με ομοιοκαταληξία τύπου ΑΒΒΑ ΑΒΒΑ ΓΔΕ ΓΔΕ:
Πάλε ξυπνάει της άνοιξης τ’ αγέρι
στην πλάση μυστικής αγάπης γλύκα,
σα νύφ’ η γη, πόχει άμετρα άνθη προίκα
λάμπει ενώ σβηέται της αυγής τ’ αστέρι.
Πεταλούδες πετούν ταίρι με ταίρι,
εδώ βουίζει μέλισσα, εκεί σφήκα.
Τη φύση στην καλή της ώρα εβρήκα,
λαχταρίζει η ζωή σ’ όλα τα μέρη.
Κάθε μοσκοβολιά και κάθε χρώμα,
κάθε πουλιού κελάηδημα ξυπνάει
πόθο στα φυλλοκάρδια μου κι ελπίδα
να σου ξαναφιλήσω τ’ άγιο χώμα,
να ξαναϊδώ και το δικό σου Μάη,
όμορφή μου, καλή, γλυκιά πατρίδα.
Το αγγλικό σονέτο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το αγγλικό σονέτο χρησιμοποιεί τον ιαμβικό πεντάμετρο στίχο και έχει τη μορφή τριών τετράστιχων και ενός δίστιχου και ως προς την ομοιοκαταληξία διακρίνεται σε δύο υποείδη, το σαιξπηρικό και το σπενσεριανό.
Το σαιξπηρικό σονέτο
Πορτραίτο του Σαίξπηρ.
Το σαιξπηρικό σονέτο πήρε το όνομα απο τον Σαίξπηρ, που ήταν ο σημαντικότερος ποιητής που χρησιμοποίησε αυτόν τον τύπο. Η ομοιοκαταληξία του σαιξπηρικού σονέτου παρουσιάζει τη μορφή ΑΒΑΒ ΓΔΓΔ ΕΖΕΖ ΗΗ:[3]
Sonnet 116 (Ουίλλιαμ Σαίξπηρ)[4]
Let me not to the munhen of true minds
Admit impediments. Love is not love
Which alters when it alteration finds,
Or bends with the remover to remove.
O no, it is an ever fixed mark
That looks on tempests and is never shaken;
It is the star to every wand'ring barque,
Whose worth's unknown although his height be taken.
Love's not time's fool, though rosy lips and cheeks
Within his bending sickle's compass come;
Love alters not with his brief hours and weeks,
But bears it out even to the edge of doom.
If this be error and upon me proved,
I never writ, nor no man ever loved.
Το σπενσεριανό σονέτο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το σπενσεριανό σονέτο, που ονομάστηκε από τον Έντμουντ Σπένσερ, είχε την μορφή ΑΒΑΒ ΒΓΒΓ ΓΔΓΔ ΕΕ:
Happy ye leaves! whenas those lily hand
Happy ye leaves! whenas those lily hands,
Which hold my life in their dead doing might,
Shall handle you, and hold in love's soft bands,
Like captives trembling at the victor's sight.
And happy lines! on which, with starry light,
Those lamping eyes will deign sometimes to look,
And read the sorrows of my dying sprite,
Written with tears in heart's close bleeding book.
And happy rhymes! bathed in the sacred brook
Of Helicon, whence she derived is,
When ye behold that angel's blessed look,
My soul's long lacked food, my heaven's bliss.
Leaves, lines, and rhymes seek her to please alone,
Whom if ye please, I care for other none.
Εμφάνιση και εξάπλωση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι ρίζες του σονέτου βρίσκονται στην Ιταλία και συγκεκριμένα στη Σικελία, στην αυλή του βασιλιά Φρειδερίκου Β΄. Ο πρώτος ποιητής που έγραψε σονέτα είναι ο Τζιάκομο ντα Λεντίνι, που έζησε στο πρώτο μισό του 13ου αιώνα. Για την προέλευση του σονέτου υπάρχουν δύο θεωρίες: ότι προήλθε από ανάπλασης της στιχουργικής φόρμας canzone, που αποτελούνταν από τρίστιχες στροφές και ολοκληρωνόταν με μία συντομότερη, ή από την λαϊκή ποιητική φόρμα strambotto,[5] που αποτελούνταν από μία οκτάστιχη στροφή (ottava), με την προσθήκη των δύο τρίστιχων στροφών.
Η ακμή του σονέτου στην ιταλική ποίηση ήρθε με τα σονέτα του Δάντη και του Πετράρχη. Στη Γαλλία εμφανίστηκε στις αρχές του 16ου αιώνα στα ποιήματα του Κλεμάν Μαρό (1496-1544), αλλά γνώρισε μεγάλη άνθηση από τους ποιητές της Πλειάδος. Στην Αγγλία το σονέτο παρουσιάστηκε με τα ποιήματα του Thomas Wyatt (1503-42) και λίγο αργότερα του λόρδου Surrey, που εισηγήθηκε την ιδιαίτερη αγγλική φόρμα. Γνώρισε μεγάλη άνθηση με τα ποιήματα των Σαίξπηρ και Σπένσερ και αργότερα του Τζον Μίλτον (που ακολούθησε την ιταλική φόρμα).
Στην νεότερη λογοτεχνία, το σονέτο καλλιεργήθηκε συστηματικά από τους Άγγλους ρομαντικούς Γουόρντσγουορθ, Κόλεριτζ και Κητς, τους Γάλλους παρνασσιστές Leconte de Lisle και Heredia και τους συμβολιστές Βερλαίν, Ρεμπώ και Μαλαρμέ και στην Γερμανία από τον Ράινερ Μαρία Ρίλκε .
Τα πρώτα ελληνικά σονέτα γράφτηκαν, υπό την επίδραση του πετραρχισμού, στην Κύπρο, και παραδίδονται στην χειρόγραφη συλλογή που είναι γνωστή ως «Κυπριακά ερωτικά ποιήματα». Με εξαίρεση κάποια σονέτα στην κρητική τραγωδία Βασιλεύς ο Ροδολίνος και στη συλλογή Άνθη Ευλαβείας το σονέτο δεν γνώρισε διάδοση παρά μόνο με την εμφάνιση των παρνασιστών ποιητών της Νέας Αθηναϊκής Σχολής, με τα σονέτα του Παλαμά, του Γρυπάρη και αργότερα του Μαβίλη.
Έχει επεξεργασθεί από τον/την Admin στις Κυρ 08 Νοε 2015, 22:37, 2 φορές συνολικά
